Հարցազրույց

ԵՍ ԻՄ ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՃԱՔ  ՏՎԱԾ ՀԱՅԵԼԻՆ ԵՄ

«Առավոտ» օրաթերթի հարցազրույցը արձակագիր Սմբատ Բունիաթյանի հետ:

(Հարցազրույցը վարեց Գոհար Հակոբյանը)

- Ճի՞շտ եք համարում, որ ծնվել եք Երևանում, թե՞ վերերկրային անարդարություն եք տեսնում սրա մեջ:

- Պիտի Ճապոնիայում ծնված լինեի:

- Ինչո՞ւ:

- Որովհետև ես ուզում եմ ապրել այն երկրում, որտեղ մարդիկ լսում են ծաղկած բալենիների լռությունն ու դրա խորհուրդն են ըմբռնում:

- Նկարագրեք ինքներդ Ձեզ մի քանի բառով:

- Չեմ կարող: Սա անելու համար մարդը նախ պիտի հասկանա, թե ով է Աստված:

- Որոնք են Ձեր ուժեղ և թույլ կողմերը:

- Դժվար հարց եք տալիս: Մարդու ամենամեծ հաղթանակը, թերևս, ինքնաճանաչողությունն է: Ոչ ոք, սակայն, ոչ մի հողեղեն մինչև վերջ չի հասկանում ինքն իրեն:

- Պատասխանեք այնուամենայնիվ:

- Ամբողջ կյանքում ես պայքարում եմ: Իմ ուժեղ կողմը, հավանաբար, զենքերը երբեք վայր չդնելու կարողությունն է: Թուլություն էլ ունեմ: Իմ թուլությունն իմ խիղճն է: Ատում եմ բռնությունը, անարդարությունն ու մարդուն պարտադրված տառապանքը, և խիղճս ամեն անգամ պարտվում է այս երեքին բախվելիս:

- Ասում են՝ յուրաքանչյուր մարդ Աստծուն հենց խղճով է ճանաչում: Դուք համաձա՞յն եք:

- Ոչ:

- Իսկ Աստծուն հավատո՞ւմ եք:

- Մենք բոլորս կենսագոյում ենք ակամա: Մեզ հետ վարվել են կատարյալ դաժանությամբ՝ պարտադրելով ցավ, հիվանդություն, անպաշտպանություն և մահն ի վերջո: Հանկարծ չասեք, թե Աստված սեր է: Նրա չարդարացված գոյությունն այնուամենայնիվ ցայտուն տեսանելի է մահկանացու մարդու մեջ: Հենց այն պատճառով, որ Աստված կարող է ամեն օր և ամեն ժամ մեռնել, ես հավատում եմ նրա գոյությանը:

- Ո՞վ է գրողը:

- Գրողը պարտք ունեցող մարդն է։ Եվ, իհարկե, գրողը պարտք վճարող մարդն է։ Քանի դեռ դու լծված ես բառով կյանք և մտածողություն արարելու գործին, դու կանգնած ես մեծագույն պատասխանատվության առջև։ Որովհետև բառը սնում է ոգին: Բառը կրթում է՝ ձևավորելով լեզվամտածողություն, ճաշակ, հավատ, հայրենասիրություն կամ մեկ այլ բան։ Ուստի և, գրավոր խոսքը բարոյական արժեքների հենքն է։ Ահա մեծագույն պատասխանատվությունը, որ ես գիտեմ երբևէ։

- Ի՞նչ պիտի անի հայ գրողն այսօր, ի՞նչ ն է, որ չի արվել առ այս:

- Հայ գրողը նախ և առաջ պիտի չստի: Երբ կգրվեն իսկապես արժեքավոր, իսկապես գագաթնահաս ստեղծագործություններ, հենց դրանք էլ մեզ կհուշեն, թե ինչը չի արվել առ այս: Ես գիտեմ, թե մտավոր ինչ ահռելի կարողություններ ունի հայ մարդը և վստահ եմ, որ մեր գրականությունը քաղաքակրթության նորանոր գագաթներ կնվաճի:

- Ի՞նչ է գրականությունը Ձեզ համար:

- Շատ բան կարող եմ ասել, բայց կուզենայի ամփոփել մի քանի բառով. հավատ, արդարացում, արարչագործություն:

- Ոչինչ  չե՞ք ուզում ավելացնել:

- Իսկ Դուք գտնում եք, որ պիտի ավելացվի՞:

- Դե ինչ, շարունակենք: Դուք Հայաստանի Գրողների միության անդամ եք, դա Ձեզ ի՛նչ է տալիս այսօր:

- Մեզանում դեռ չի ստեղծվել այն արժեհամակարգը, որը մեզ հնից հրաժարվելու, հինն ավելորդ համարելու իրավունքը կընձեռի: Ահա այս առումով, ես առանձնապես չեմ կարևորում այն հանգամանքը, թե Գրողների միությունն այսօր ինչ է տալիս, այլ տեսնում եմ վերոնշյալ կառույցն իբրև գրական ընտանիք միավորող խորհրդանիշ: Ես երազում եմ մի երկիր, որտեղ բարձր մակարդակով կյանքի կկոչվեն դրամաշնորհային ծրագրեր: Ճշմարիտ գրողը չպիտի կախում ունենա ո՛չ ստեղծագործական ինչ-ինչ միություններից, ո՛չ նախարարի քմահաճույքից, ո՛չ թայֆայական խաղերից, և ո՛չ էլ որևէ այլ բանից: Որովհետև ճշմարիտ գրողը իսկապես ազատ անհատականությունն է: Իմ երազած երկիրը ազնիվ կլինի իր մտավորականի հետ: Իմ երազած երկրում դրամաշնորհային ծրագրով աշխատելու հնարավորություն ընձեռելը չի դիտվի իբրև երկու կոպեկ փախցնելու հնարավորություն:

-  Ըստ Ձեզ, գրականության եւ քաղաքականության կապից կարո՞ղ է գոյանալ «ստերիլ» գրականություն, գրականություն՝ զուտ գրականության համար:

 - Իսկ ինչու՝ ոչ: Բուլգակովը, Իլֆը, Պետրովը, Խարմսը  և էլի շատ-շատերը ֆելիետոններ են տպագրել թերթերում՝ ձախկելով տվյալ երկրի ու տվյալ ժամանակաշրջանի քաղաքական կարճատեսությունը: Այստեղ կարևորը Ձեր հարցի մեջ նշվող սկզբունքին հավատարիմ մնալն է: Այն է՝ գրականություն՝ զուտ գրականության համար, երբեք չոտնահարելով որակի չափանիշը: «Աբորիգենի հուշերից» նովելների իմ շարքը զուտ մեր ժամանակի պտուղն է: Քաղաքականության հետ կապն այստեղ առավել քան ակնհայտ է: Մեր երկրում առկա քաղաքական անկարողության շոուն հրաշալի նյութ է բարձր չափանիշներով, զտարյուն գրականություն կերտելու համար:

-  «Աբորիգենի աբսուրդ հուշերից» շարքի ուղերձը ո՞րն է: Թեեւ որոշ առումով փակագծեր եք բացել, որ «Աբսուրդը իրականության համապատկերն է, մեկ այլ իրականություն, որն անխուսափելիորեն երևակում է դարակազմիկ իմաստներ»:

- Սկսենք աբսուրդից: Հայ գրականության մեջ եղել են բռնկումներ, օրինակ՝ Հովհաննես Թումանյանի «Սուտլիկ որսկանը», որոնք աբսուրդի ժանրին են հարում: Սակայն ես չգիտեմ հայ աբսուրդիստ, ով ծավալուն գրականություն է ստեղծել և թողել է սույնը իբրև գրական ժառանգություն: Դեռևս 2000-ականներին ես հետամուտ էի այս ճշմարտությանը և գրում էի աբսուրդ նովելներ, որոնք հետո տպագրվեցին Մհեր Դավոյանի «100 էջ» ամսագրում: Դատելով ընթերցողների արձագանքներից, հայ ընթերցողն այսօր առանձնապես չի ոգևորվում աբսուրդ ստեղծագործությունների մեջ առկա աբսուրդով, որովհետև սա կարծր, մեզանում դեռևս խորթ կերակուր է: Շատերը «Աբորիգենի աբսուրդ հուշերից» իմ նովելներն ընդունում են իբրև զավեշտական պատմություններ: Հենց այս նկատառումով, դիտավորյալ շեշտել եմ «աբսուրդ» բառը, թեև պիտի լիներ պարզապես՝ «Աբորիգենի հուշերից»: Իրենց ժամանակի մեջ թերևս չհասկացված են եղել և՛ Կաֆկան, և՛ Խարմսը, և՛ այլոք: Իմ խնդիրն այսօր չի առնչվում ընթերցողի հետ բարիդրացիական փոխհարաբերություններ կայացնելուն: Իմ կարծիքով, այսօր ես հայ բազմաչարչար գրականության կառույցն եմ ամրապնդում՝ ևս մի քար ավելացնելով, ասել է թե՝ կայացնելով գրականության աբսուրդ ժանրը մեզանում: Խոսքերիս մեջ անձնապաստանություն չտեսնեք խնդրեմ: Ասում եք՝ որն է «Աբորիգենի հուշերից» շարքի ուղե՞րձը: Շատ պարզ: Մենք ապրում ենք բուն աբսուրդի՝ անհեթեթության մեջ: Իմ պետության պաշտոնյաներից շատերը անում են այնպիսի դատողություններ, կայացնում են այնպիսի որոշումներ և կյանքի են կոչում այնպիսի գործեր, որոնցից մարդ զարզանդում է: Ես իմ պետության ճաք տված հայելին եմ: Ի դեպ, հենց այսպես կամ մոտավորապես այսպես են կայացել աբսուրդ ժանրի ստեղծագործությունները բազմաթիվ այլ երկրներում:

- Մի փոքր ներկայացրեք, խնդրեմ, «Մեկ պատմվածք» մատենաշարը, գաղափարը, հեղինակների ընտրությունը և այլն:

- «Մեկ պատմվածք» մատենաշարը  իմ նվերն է իմ հայրենիքին: Տպագրում եմ իմ գումարներով, իսկ վաճառքից եկամուտ չունեմ: Որովհետև գումարի չնչին ավելցուկն ավելացնում է գրքերի տպաքանակը: Հավատո՞ւմ եք:

- Չհավատալու պատճառ չունեմ:

- Ընտրում եմ պատմվածքներ, որոնք համաշխարհային գրականության գագաթներ են, երբեք չեն թարգմանվել առ այս ու չեն մատուցվել հայ ընթերցողին: Որոշ պատմվածքներ ինքս եմ թարգմանում, մյուսների համար խնդրում եմ ընկերներիս, և նրանք անվճար թարգմանում են՝ հարգելով մատենաշարի կարևորությունն ու մեր վաղեմի բարեկամությունը: Գրքույկները կառուցվում են զուտ իմ աշխատանքով. ձևավորում, անոտացիա, հեղինակի կենսագրություն, խմբագրելը, սրբագրելը և այլն: Մատենաշարին առնչվող հանգամանալից տեղեկություններ կարող եք գտնել ֆեյսբուքյան «Համաշխարհային գրականության ընտրանի» էջում, որն ինքս եմ ստեղծել: Մատենաշարի յուրաքանչյուր հատորյակը 20-24 էջանոց գրքույկ է, ընտիր որակով և ձևավորումով: Ոնց որ խաղալիք լինի ձեռքիդ մեջ: Օրինակ՝ 2-րդ հատորյակը մատուցում է երեք գլուխգործոց՝ կարճ պատմվածքի ժանրում՝ ներկայացնելով   Իվան Բունինի «Մատուռ», Հայնրիխ Բյոլի «Լուրեր Բեթղեհեմից» և  Վսեվոլոդ Գարշինի «Չորս օր» պատմվածքները: Ստեղծագործությունները ինքս եմ թարգմանել: Ծավալով աննշան, բայց բովանդակությամբ անչափելի այս գրքույկը արժի 750 դրամ: Այսինքն, բոլոր գրքույկներն էլ 750 դրամ արժեն: Այս ձևաչափն եմ ընտրել, որպեսզի իմ երկրի չունևոր  գրքասերն անգամ կարողանա գնել համաշխարհային գրականության նմուշներ, որոնք, կարծում եմ, անթերի են և՛ թարգմանության, և՛ խմբագրված լինելու առումով: Մյուս կողմից, այսօր տպագրվող գրականության մեջ առկա է ցածրորակ արտադրանք: Կարևորվում է բռնությունը, սեքսը, անբարոյությունը: Ընթերցողին մատուցվում են անարգ սեռական կրքեր և այլն: Սա նպատակային հարված է մեր ազգային կողմնորոշմանը: Քանի որ սա է պարագան, ընթերցասեր մարդիկ, և հատկապես երիտասարդները, հայտնվել են ծանր վիճակում: Նրանց խեղդում են գրքերի ծովում, որպեսզի զրկեն կողմնորոշումից: Ես կայացնում եմ «Մեկ պատմվածք» մատենաշարը, որպեսզի կարողանամ ինչ-որ կերպ և գոնե ինչ-որ չափով ուղղորդել ընթերցասեր մարդկանց, հատկապես՝ երիտասարդներին: Բոլոր գրքույկները հրատարակչական գրիֆ ունեն և սրանք տեղեր կզբաղեցնեն մայրաքաղաքի ու շրջանների գրադարաններում: Ի լրումն ասեմ, որ հատկապես կարևորում եմ բանասիրական կրթություն ստացող ուսանողների արձագանքները, որ ստանում եմ նրանցից:

-   Ձեր բնորոշմամբ, ո՛ր գրականությունը կարող է համարվել, այսպես կոչված, բարձր գրականություն:

- Սկսենք նրանից, որ «բարձր գրականություն» կոչվածն այսօր դարձրել են պիտակ և օգտագործում են մինչև իսկ ոչնչություն ներկայացնելիս: Այս պիտակով են փորձում արժևորել այնպիսի գրքեր, որտեղ առկա է փողոցային հայհոյանք, հայրը սեռական հարաբերություններ է ունենում իր աղջկա հետ, համասեռամոլներ են կենակցում և այլն: Դուք սա կարո՞ղ եք բարձր գրականություն համարել:  «Բարձր գրականություն»  այս պիտակը նաև անհրաժեշտ է որոշ հեղինակների անուններն ուռճացնելու համար, որպեսզի նրանց գրքերը վաճառվեն: Ամենավատն այն է, որ այսօրվա գրականության մեջ ինչ-ինչ մարդիկ և ինչ-ինչ ուժեր արժեքներ են փոխատեղում՝ հետևողականորեն կայացնելով նողկալի հասկացություններ, որոնք գենային ճարտարագիտության գործիքներ են: Եվ սա արվում է «բարձր գրականություն»  պիտակով: Ինչպես և ասացի վերևում՝  գրավոր խոսքը բարոյական արժեքների հենքը պիտի լինի։ Մյուս կողմից, իմ խորը համոզմամբ, գրողն ու հրատարակիչը պիտի սիրեն ընթերցողին: Կան ստեղծագործություններ, որոնք վատը չեն առաջին հայացքից, բայց նվաստացնում են ընթերցողին, փշրում են փխրուն-մարդկային հույզեր, ոնչացնում են ես-ի գիտակցումը: Համանման ստեղծագործությունները ես ոչնչություն եմ համարում՝ խորապես կարևորելով այն գիրը, որը մարդուն մարդ վերադարձնելու, կերտելու և բարձրացնելու կարողություն ունի: Հենց սա է բարձր գրականությունը: Մի հավատացեք պիտակներին, խորշեք բոլոր այն գրքերից, որոնք արժանապատվություն են վիրավորում ու ցուցանում են հետնախորշեր։ Այդօրինակ գրքեր ընթերցելիս մարդը 

պարտության է մատնվում, դառնում է բանականության 

ռինգում ծեծվող բռնցքամարտիկ։ 

- Վերջին տարիներին ավելի շատ են թարգմանվում համաշխարհային գրականության լավագույն նմուշները, բեստսելերներ: Որպես գրչի մարդ` գո՞հ եք թարգմանությունների որակից:

- Նախ՝ խորին հարգանքս բոլոր նրանց, ովքեր լծված են թարգմանչական դժվարին աշխատանքին: Այսօրվա թարգմանիչները չեն կրթվում պրոֆեսիոնալ բարձր մակարդակով, որովհետև մեր պետությունը չունի թարգմանիչներ պատրաստող դպրոց որպես այդպիսին: Ի դեպ, խմբագիրներ պատրաստող դպրոց չունենք ընդհանրապես: Ես կարդում եմ ժամանակակից թարգմանություններ և զգում եմ, որ թարգմանիչներն ունեն բացվելու՝ ծավալվելու հնարավորություններ, իսկ նրանց թարգմանությունները թերություններ ունեն զուտ վերոնշյալ հանգամանքի պատճառով: Ինչ վերաբերում է  բեստսելերներն, ապա պիտի ասեմ, որ երկիրը մոդայի երկիր դարձնելը և երկրում մոդայի շուկա ձևավորելը ամենավատ բանն է, թեև հենց սա են ջանում որոշ հրատարակչություններ: Մենք փոքր ժողովուրդ ենք, և մենք մերը պիտի կայացնենք միմիայն ազգի շահն ամենից բարձր դասելով: Կան բեստսելերներ, որոնք գագաթներ են գրական դաշտում, մյուսները շարքային ստեղծագործություններ են: Ընտրությունը տպաքանակով՝ վաճառված օրինակների քանակով չպիտի լինի, այլ որակով:

- «Ով է Աստծո նման» Ձեր վիպակը բեստսելեր համարո՞ւմ եք:

- Ես գոհ եմ այն պարագայում, երբ ինձ շնորհակալական նամակներ են գրում և բերանացի շնորհակալություն են հայտնում իսկապես ինտելեկտուալ ընթերցողներ: Նման ընթերցողներն այսօր այնքան էլ շատ չեն: Որպես կողմնորոշման ելակետ եմ ընդունում նաև այն փաստը, որ իմ վիպակը նրանք փոխանցում են իրենց մտերիմներին՝ առաջարկելով իբրև լավ գիրք: Վիպակի պահանջարկն աճում է, նորանոր մարդիկ են կարդում, իսկ գրախանութներում վաճառքի ցուցանիշները ցածր են: Իրար կողք դնենք այս երկու փաստն ու պարզ կդառնա, թե ինչ կարող է լինել բեստսելերն իբրև հասկացություն մեր շուկայն մեջ:

- Եվ՝ վերջին հարցը: Գրական մրցանակներ ստացե՞լ եք:

- Չունեմ գրական մրցանակներ: Ասեմ ավելին: Ես պաշտոնապես հայտարարել եմ, որ գրական մրույթների չեմ մասնակցելու և որևէ մրցանակ չեմ ընդունելու՝ քանի դեռ չի կործանվել գողապետությունն ու չի կայացել իմ երազանքների երկիրը:   

  

- Դե, ինչ. շնորհակալություն:

- Ձեր զրուցակիցը լինելու պատիվն ունեցա: Շնորհակալություն Ձեզ էլ:

1.